Dengê têkoşîna zimanê Kurdî li herêma Hekkariyan

Serkan Taş yazdı:

Zimanê Kurdî yek ji zimanên kevnar û wargehê çand û dîroka Mezopotamyayê ye. Di ber zixtên xebatên siyasî, çandî û asîmîlasyonê de, Kurdî di nav zimanên ku di nav xwedî warê kevn ên di nav rojhilata navîn,û dinya yê de têkoşîna dijî wê her dem zêde bûye. Herçî zêde xebatên hilbijartinê û siyasî têne kirin, ji bo zimanê Kurdî di herêmên wek Hekkarî de mafê xwe û cihê xwe li civakê parastin, hîn jî çêkirina xwedîyatiya zimanê xwe dike.

Herêma Hekkarî ji bo zimanê Kurdî cihê pir girîng e. Ev herêm ku ji dûr û tarî de ye, bi zimanê xwe şên û bi hêvî ji ber dengbêjiyê û stranên daweta de, her tim jin,zarok û ciwan bi zimane xwe ê şêrîn şahî û dîlanên xwe dikin. Taybetî Dengbêjî, ku di herêma Hekkarî de jiyana gelî bi stranan û dîroka xwe bi dengê xwe radest dike, di Hekkarî de jî rewşek çandî ye ku zimanê Kurdî bi awayekî zindî di nav civata xwe de dişopîne. Şahî û dîlanên ku di cîhanên civakî de jî cihek taybet tê dîtin,nê heta vir em hemû tişta baş dibînîn.

Lê her weha, qasî 8-9 salên dawî de, pirsgirêkên gelek mezin li dijî bikaranîna zimanê Kurdî di Hekkarî de zêde bûn. Di nav malan, û nav civan,jin û zarokan de, gelek kêmîya bikaranînê têne dîtin. Ev rewş ne tenê zimanekê lawaz dike, lê her weha rûmeta çandî, nasnama gel û şûna dîrok jî tê herî zêde tê bîrkirin. Ji bo ku ziman jîyanê xwe bidome, divê bi rêya bikaranîn û hînkirina xweş ve berdest bibe, û taybetî jî zimanê kû standart/akademîk dive bê hîn kirin. li vê mijarê da ji taybet Şarederiyên xwe cihî pewîste pêngavên baş pavêjin,ji bo vekirina kursên xwendîn, û fêr kirina zimanê dayika şêrîn,a devoka standart.

Li vir, divê bifikrin ku ziman ne tenê tiştê xweş e, lê herweha sermayeya dîroki û çandî ya her gel e. Her kes li ser xwe pêdivî ye ku weşanên zimanê xwe parastin, bi taybetî ji bo zarokan. Zarokên me divê ji beşê kêm bikevin ku zimanê xwe hîn bibin û bi dil û heyecan bikar bînin. Parastina zimanê Kurdî ji bo gelê me divê bibe şaxek herî sereke ya nasname û mafê mirovî.

Wek seydayê Ehmedê Xanî Hekkarî, wêneya wêneyên zimanî yên Kurdî yê berê, her weha nîşaneyek baş e ku çawa dikare zimanên cûda bi hev re jîyan bikin. Xanî di nav nivîsarên xwe de, ne tenê bi Kurdî nivîsî, lê her weha bi Arapî, Farsî û Tirkî jî di nivîsand, ku ev jî piştgirîya wê zanîn û rûmetê her zimanekî ye. Seyadayê Xanî berîya 325 sale Di helbestê "Çargoşe" de, xanî têkiliyên zimanî yên cûda bal dikşîne, lê herweha di dengê Kurdî de zimanê xwe diparêze û jiyana wê zindî dike.

Her wisa; edebîyata modern a Kurdî de Dirêj Meheme/Mehmed Uzun

Mehmed Uzun, yek ji navdarên nûjen ên edebiyata Kurdî, ji bo parastina zimanê xwe û vekirina derfetên wê di nav edebiyata modern de tê nasîn. Ew ku di 1953 de ji bo têkoşîna edebî û siyasî li ser zimanê Kurdî zindî kir.ji destnîşanên girîng ên perwerdeya Kurdî yê nû ve dikare bibe,referans Di heman demê de, ew ji bo û zimanê xwe di welat û derveyî welatê xwe de xebat kir.

Mehmed Uzun di gotinên xwe de diyar dike ku ziman ne tenê rêbaza peyivandinê ye, lê ew nasnameya gel, Berxwedan û jiyana xwe ya herî girîng e. Wê gotineke mêjî têkiliyê dan:

"Ziman herwiha ne tenê gotinên me ye, ziman nasnameya me, dil û jiyana me ye. Em mecbur in zimanê xwe biparêzin, çimkî em zimanê xwe biparêzin, em jî xwe biparêzin."

Ev peyv, di nav têkoşînên zimanê Kurdî de wek îkonêk nêrînê û herî girîng tê hesibandin. Lê her weha, têkoşîna wisa divê bi rêveberiyên herêmî, perwerdehiyê û civakî re berdewam bibe da ku zimanê Kurdî ji xeteran derkeve.

Dengbêjiyê, stran û şahî û dîlanên,gelê Hekkarî û gelê Kurdistan ê bila herdem deng we de. Ne tenê cihên xweşbûnê ne, lê her weha rêbazên parastina zimanê me yên kevnar in. Divê em hemû wek erkek mirovahî û netewî bibînîn,û kar û xebat li ser zimanê dayika şêrîn bikin, li ser vê û zarokan me bi dil û hez zimanê xwe hîn bikin.

Zimanê Kurdî ne tenê tiştê ku em tê de peyivînin e, lê her weha bingehê nasnameya me, dîroka me û hestên me ye. Parastina zimanê me, parastina me ye.

"Lo xemlo rewşe şêrîn û xweş e,şêrîn û xweşe zimanê Kurdî"

Bi rêz û hirmet.

--------------------------

Hekkarî Bölgesinde Kürt dilinin mücadele sesi

Kürtçe, Mezopotamya'nın kadim dillerinden ve kültür ile tarihin ana taşıyıcılarından biridir. Siyasi, kültürel ve asimilasyon baskılarına rağmen, Kürtçe Orta Doğu'nun ve dünyanın eski dilleri arasında var olma mücadelesini her zaman artırmıştır. Her ne kadar seçimler ve siyasi çalışmalar yürütülse de, Hakkâri gibi bölgelerde Kürtçenin toplum içindeki yerini ve haklarını korumak, aynı zamanda dilin sahiplenilmesini sağlamak hâlâ gereklidir.

Hakkâri bölgesi, Kürtçe açısından çok önemli bir yere sahiptir. Uzak ve dağlık bir coğrafyada yer alan bu bölge, diliyle, dengbêjlik geleneği ve davetlerde söylenen şarkılarla her zaman kadın, çocuk ve gençlerin kendi dilinde şarkı ve oyunlar yaptığı bir yerdir. Özellikle dengbêjlik, Hakkâri'de halkın yaşamını, şarkılarını ve tarihini kendi sesiyle aktararak Kürtçeyi toplum içinde canlı tutan bir kültürel durumdur. Şarkılar ve oyunlar sadece eğlencelik değil, aynı zamanda toplumsal hafızada özel bir yere sahip kültürel değerlerdir.

Ancak son 8-9 yılda, Hakkâri'de Kürtçe kullanımına karşı ciddi sorunlar artmıştır. Evlerde, gençler, kadınlar ve çocuklar arasında dilin kullanımında ciddi bir azalma gözlemlenmektedir. Bu durum sadece dilin zayıflamasına değil, aynı zamanda kültürel saygınlığın, halkın kimliğinin ve tarihi yerinin de unutulmasına yol açmaktadır. Dilin yaşamını sürdürebilmesi için özellikle standart/akademik dilin öğrenilmesi, kullanılması ve yaygınlaştırılması şarttır. Bu konuda özellikle yerel yönetimlerin okuma kursları açması ve anadil olan Kürtçenin standart lehçesinin öğretilmesi konusunda ciddi adımlar atması gerekmektedir.

Dil sadece hoş bir araç değil, aynı zamanda her halkın tarihsel ve kültürel sermayesidir. Her birey kendi dilini, özellikle de çocuklar için, korumak ve yaşatmakla sorumludur. Çocuklarımızın, kendi dillerini öğrenmeleri ve heyecanla kullanmaları için gerekli ortam sağlanmalıdır. Kürtçenin korunması, halkımız için en önemli kimlik ve insan hakkıdır

Hekkarîlî şair, yazar, edebiyatçı, sosyolog, dilbilimci, kelâmcı, mutasavvıf, astronom ve filozof Ehmedê Xanî'nin, geçmişteki Kürtçe eserleri, farklı dillerin bir arada yaşayabileceğini gösteren güzel örneklerdir. Xanî eserlerinde yalnızca Kürtçe değil, Arapça, Farsça ve Türkçe de yazmış, bu da her dilin bilgi ve saygınlığını pekiştiren bir durum olmuştur. 325 yıl önce yazdığı "Çargoşe" adlı şiirinin ilk 2 kıtasını Kürtçe,sonra Türkçe,Arapça ve Farsça'yı birlikte farklı dilde arasındaki ilişkilere değinse de, Kürtçenin sesini korumuş ve onu yaşatmıştır.

Aynı şekilde modern Kürt edebiyatında Mehmed Uzun, Kürtçenin korunması ve modern edebiyatta ona yer açılması konusunda tanınmış bir isimdir. 1953 doğumlu Uzun, edebi ve siyasi alanda Kürtçe için mücadele etmiş, hem ülkede hem de ülke dışında çalışmalar yürütmüştür.

Mehmed Uzun sözlerinde dilin sadece iletişim aracı olmadığını, aynı zamanda halkın kimliği, direnişi ve yaşamı olduğunu vurgular. Onun şu sözü hafızalarda yer etmiştir:

"Dil sadece sözlerimiz değildir, dil bizim kimliğimiz, kalbimiz ve yaşamımızdır. Biz dilimizi korumak zorundayız, çünkü dilimizi korursak, kendimizi de korumuş oluruz."

Bu söz, Kürtçe mücadelesinde bir bakış açısı ve sembol olarak değerlendirilir. Ancak bu mücadelenin yerel yönetimler, eğitim kurumları ve toplum tarafından sürdürülebilir şekilde devam ettirilmesi gerekir ki, Kürtçe tehlikelerden uzak kalsın.

Dengbêjlik, şarkılar, oyunlar ve halk kültürü, Hekkarî halkının ve tüm Kürt halkının sesi olmalıdır. Bunlar sadece eğlencelik unsurlar değil, dilimizi korumanın kadim yollarıdır. Hepimiz toplumsal ve ulusal bir sorumlulukla anadilimiz için çalışmalı ve çocuklarımızı gönülden, severek kendi dillerini öğrenmeye teşvik etmeliyiz.

Kürtçe sadece konuştuğumuz bir araç değil, bizim kimliğimizin, tarihimizin ve duygularımızın temelidir. Dilimizi korumak,kendimizi korumaktır.

"Lo xemlo rewşe şêrîn û xweş e,şêrîn û xweşe zimanê Kurdî"

Saygı ve hürmetle,

Serkan Taş