Yeni yıldızın yörüngesinde üç gezegen keşfedildi

Mike Wall *

İki yeni araştırmaya göre, Güneş’ten çok uzakta olmayan genç bir yıldızın yörüngesinde üç yeni gezegenin oluşum aşamasında olduğu tespit edildi.

Bahsi geçen, Yay Takımyıldızı yönünde ve Güneş sistemimizden yaklaşık 330 ışık yılı mesafede bulunan, 4 milyon yaşındaki HD 163296 adlı bir yıldız.

HD 163296 üzerinde Şili’de bulunan ALMA (Atacama Geniş Milimetre / milimetre-altı Donanımı) teleskobu aracılığıyla gerçekleştirilen daha önceki gözlemler, yıldızın etrafında toz ve gazdan oluşan bir “protoplanetik disk” (gezegen oluşum çemberi) bulunduğunu ortaya çıkardı. Materyal diski, astronomların yeni oluşan gezegenler nedeniyle ortaya çıktığını düşündükleri iki karanlık boşluk barındırıyor.

Yayınlanan yeni araştırmalar, bu iki varsayımsal yabancı dünyanın ve bir üçüncüsünün varlığına dair güçlü kanıtlar sunuyor. Araştırmacılar, (gezegenlerin) üçünün de Jüpiter benzeri gaz devleri olduğunu ve 80 AU**, 140 AU ve 260 AU uzaklıklardaki yörüngelerde döndüklerini ifade ediyorlar.

Bir sanatçı tarafından çizilen, genç bir yıldız etrafında şekillenen bebek gezegenlerin resmi. Görsel: S. Dagnello; NSF / NRAO / AUI

NASIL TESPİT EDİLDİLER?

Her iki araştırma grubu da ALMA verilerini gözden geçirdi. Öte yandan, diskteki boşlukları incelemektense, yeni bir yöntem kullandılar ve karbonmonoksit (CO) gazının hareketlerini incelediler. CO ve diğer gazlar, yerçekimsel engellerle karşılaşmadıkları sürece, gezegen oluşum disklerinde öngörülebilir biçimde hareket etme eğilimi gösterirler.

İki yeni bilimsel çalışmadan birinin başyazarı olan ve Avustralya’daki Monash Üniversitesi’nde çalışmalarını sürdüren Christophe Pinte bir söyleşisinde, “Yalnızca bir gezegen gibi devasa bir cisim bu sıralı düzenli hareket içinde bölgesel bir karmaşa yaratabilir,” diyor. “Kullandığımız yeni yöntem, gezegen sistemlerinin nasıl oluştuğunu anlamamıza yardım etmesi hususunda bu prensibi uyguluyor.”

ALMA teleskobundan elde edilen ve tozlarla çevirili olduğu görülen genç yıldız HD 163296’yı kuşatan gezegen doğum diski. Görsel: A. Isella; B. Saxton (NRAO / AUI / NSF), ALMA (ESO / NAOJ / NRAO)

Pinte’nin araştırma grubu, HD 163296 yıldız sisteminde en dışta bulunan gezegeni tespit etti. ABD’deki Michigan Üniversitesi’nden Richard Teague yönetimindeki diğer ekipse, diğer iki gezegeni bulmak için benzer teknikler kullandı.

BİLGİSAYAR MODELLEME SİSTEMİ DE KULLANILDI

ALMA CO gözlemlerinin bilgisayar modelleme çalışmalarıyla birleştirilmesi, araştırmacıların gençlik çağındaki (Güneş sistemi dışında bulunan) dış-gezegenlerin kütlesini tahmin edebilmelerine olanak sağlıyor. Bulunan gezegenlerin üçü de Jüpiter’inkinden pek farklı olmayan kütlelere sahip gaz devlerine benziyor.

Astronomlar bugüne dek 3 bin 700’den fazla teyit edilmiş dış-gezegen keşfetti. Bunların büyük bir kısmı, iki yöntemden biri kullanılarak tespit edilmişti: Bir gezegenin, ana yıldızının önünden geçişi sırasında meydana gelen küçük ışık azalmalarını not eden “geçiş yöntemi” veya bir yörüngede dönen gezegenin yerçekimi etkisiyle yıldızı üzerinde yarattığı hafif sarsıntıları kullanan “radyal (ışınsal) hız yöntemi”.

Ne var ki, bu yöntemlerden hiçbiri, gezegen oluşum disklerindeki yeni doğmuş dünyaları saptamak konusunda tam olarak uygun değil. Araştırmacılar, yeni çalışmaların bize yeni kapılar açabileceğini ifade ediyorlar.

Teague, aynı söyleşide, “Bu gerçekten de yeni olan yaklaşım, ALMA’dan sağladığımız yüksek çözünürlüklü görüntüler aracılığıyla, galaksimizde bulunan en genç gezegenlerin bazılarını ortaya çıkarabildi,” diyor.

İki yeni çalışma, 13 Haziran’da Astrophysical Journal Letters adlı derginin çevrimiçi sayfasında yayınlandı.

* Yazının aslı Space.com sitesinde yayınlanmıştır. 

**1 AU, Güneş ve Dünya arasındaki mesafeye eşdeğer bir uzaklık birimidir (yaklaşık 150 milyon kilometre).