İhsan Çölemerikli

İhsan Çölemerikli

Özgür Topraklar (1)

Özgür Topraklar (1)

İsviçre’de yaşayan dostum Prof. Dr. Hurşit Şevket Ömer Revandız’inin daveti üzerine 18 Eylül 2011 Pazar günü önce  Duhok’a bir gün sonra da Erbil’e (Hewler) geçtim.

Zap’ın Suları Mezopotamya’da Doğu Almanya’nın Leibzig kentinde Karl Marks Üniversitesi Hukuk Fakültesi mezunu olan Dr. Hurşid; devletler hukuku alanında uzman bir Kürt bilim adamıdır. Geçmişte Bağdat Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyeliği, Erbil Üniversitesi’nde rektör yardımcılığı görevlerinde bulunmuş.

Dr. Revandız’i 11 Eylül 1961 Kürt silahlı direnişinin ilk peşmergelerinden olduğu için, 50. yıl dönümü etkinliklerine katılmak üzere Güney Kürdistan’a geçmişti.

1.20120310120209.jpg

Erbil’e giderken Hekaryan Bölgesinin tüm sularını Mezopotamya düzlüklerine taşıyan Zap’ımızla karşılaştık. Hakkari’nin simgesi olan Zap Suyu, Erbil’in yaklaşık15 km. kuzeybatısından akarak; Musul (Ninova) kentinin35 km. güneyinde Dicle’ye karışıyor. Mezopotamya Ovalarıyla buluşunca; Hakkari coğrafyasındaki çılgınlığını terk etmiş, yatağında uslu uslu akıyor. Üzerinde yapılan uzun köprünün yanında durak yapıp resim çektik. Sanırım Yunanlı savaş muhabiri-komutan Ksenephon ve ordusu İ.Ö. 401 yılında “Zapatas”ın Mezopotamya bölümünden geçerken zorlanmıştı. Ksenephon’un günümüzden 2412 yıl önce Zapatas’ı (Zapsuyu’nu) yazılı tarihin sayfalarında işlemesi, coğrafyamızın geçmişi açısından oldukça önemlidir.

2.20120310120220.jpg
Başkent Erbil’de Kale Çevresi

Erbil’i 19 yıl önce görmüştüm. Pek adil olmamakla birlikte kentte önemli gelişmeler olmuş. Erbil’de kaldığım üç günlük süre içinde özellikle hukuk bilimlerinde görev alan doktorun öğrencileri bana ve eşime karşı Kürt konukseverliğinin en şekçin örneğini sergilediler. Arbelia Grand Oteli’nin sahibi Serbest Eshedi akşam yemeğinde bizi otelinde misafir etti.Yemekte doktorun öğrencilerinden İçişleri Bakanının hukuk danışmanı Dr. Tarık ve seçkin bir dost grubuyla birlikteydik. Ertesi gün doktorun yiğeni Şarıstan ve eşi Hiva bizi Monako Otelde ağırladılar. 1991 yılında bir süre Hakkari’de mülteci kampında kalan Şaho Berzenci de Erbil Üniversitesi yemekhanesinde bizi konuk etti. Erbil’de iken Seyyit Kadir Berzenci’nin içinde paha biçilmez yüzlerce parça eşya bulunan antika dükkanını gezdim. Erbil Kalesi’nde,  Ahmed-e Hani (Xani) mektebinin yakınında hatıra fotoğrafı çektik.

3.20120310120238.jpg
Erbil’de Ehmedê Xanî Mektebi ve Caddesi

23 Eylül günü Balisan Vadisi ve Herir Ovası güzergahından doktorun memleketi olan Revandız’a gittik. Herir kasabası ovanın Kürek Dağı ile bütünleşen yerde kurulmuş. Kasabadan geçerken 11. yüzyılda yaşayan Şair Ali Heriri gözlerimin önüne geldi. Herir o dönemde Hakkari Beylerinin egemenlik alanında olduğu için Prof Qanatê Kurdo “Kürt Edebiyat Tarihi” isimli eserinde Heriri’ye Hakkarili edipler bölümünde yer vermiş.

4.20120310120252.jpg
Ali Heriri’nin İlçesi Herir

Ali Bey Vadisi’ne (Geliye Eli Begê) varmadan Hate (Xatê) köyünün içinden geçtik. Revandız Beyi Mir Muhammed’in (Paşa e Gevê - Büyük Bey)1830 yılında Osmanlı yönetimine karşı başlattığı isyanda saf değiştirerek isyanı yenilgiye uğratan “Halifenin askerlerine karşı savaşmak peygamberin askerlerine karşı savaşmak anlamına gelir” görüşünü yaygınlaştıran ve bu konuda isyan önderini de ikna eden Mela ê Xatê’nin köyü. Dar ve derin Ali Bey vadisi son derce sarp. Revandiz Miri Osmanlı birliklerini bu vadide durdurmuştu. Vadideki Béxal Şelalesi (Sulava Béxalé) tam anlamıyla bir doğa harikası. Eylül ayının sonu olmasına rağmen köpüklü şelale suları yankı yaparak dibinde kurulan tesislere iniyordu.

5.20120310120308.jpg
Ali Bey Vadisi ve Bêxal Şelalesi

Tesislerde serinlemek için güneyden gelen Arap aileler çoğunluktaydı. Sarp kayalardan oluşan dar ve derin iki vadi arasında dil gibi uzanan alanda kurulan Revandız tarihte Soran Bölgesinin en  önemli kalp karıncıklarından biri işlevini görmüştür. Tarihin bilinmeyen dönemlerinden beri Kürtlerin sallandığı beşiklerden biri olarak biliniyor. Şemdinli sınırının yaklaşık100 kmgüneyindeki Revandız’a1500 kmyol aldıktan sonra ulaşabilmiştik. Bu da Lozan’daki acımasız paylaşımın haksızca bir marifeti. Yeni yerleşim alanına çıkmadan önce Mir Muhammed’in vadiye hakim bir tepedeki kalesinin kalıntıları görünüyor.

6.20120310120322.jpgMîr Muhammed

Revandız İlçesinde İşveç’te yaşayan bir Kürt işadamı “PANK” adıyla mükemmel bir yeşil alan içinde 96 yazlık ev yapmış. Çevresinde eğlence mekânları var. Doktor Hurşid’in konuğu olarak üç gün tatil köyünün 202 numaralı evinde kaldık.

7.20120310120339.jpg
Kaldığımız 202 Nolu Pank Evi

Revandız’da Doktor’un yakınları bizi bir an bile yalnız bırakmadılar. Revandız’ı çevreleyen Zérine-Arasın zirveleri geçmişte peşmergelerin Irak askeri güçlerine önemli kayıplar verdirttiği Hındırin Dağı ile birleşiyor. Amerikalılar yıllar önce Sovyetlere karşı Kurek Dağı’nın tepesine    Mardin Kalesi’nde yapılanın benzeri olan bir radar tesisi inşa etmişler. Tesisin küreyi andıran bölümü Revandız’dan görünüyor. Revandız Kaymakamı Sirvan Bersirini, Belediye Başkanı Şaho Hacı Kerim Sirwani, peşmerge komutanı Mele Kemal’le tanışma imkanımız oldu. Bir günümüz Bakoyan Vadisindeki tarihi kale kalıntıları ile birkaç köyü gezmekle geçti. Mir Muhammed ailesinin ata köyü olan Akoyan köyü ve kale kalıntısını, aynı vadideki Şuşe Kalesi’nin kayalığını, adeta gök kubbesini kucaklayan Gıravan Kalesi’ni uzaktan  seyrettik. Gezginler, ünlü mağarasıyla tanınan Gıravan Kalesi’nin kayalığını uzaktan bir gemiye benzetiyorlarmış. Öğle yemeğini Mele Kemal’in Feqiyan  köyündeki  evinde yedik.

8.20120310120353.jpg
 Gıravan Kalesi Kayalığı                     Peşmerge Komutanı Mele Kemal

24 eylül Cumartesi günü İran-Irak sınırındaki Hacı Ümran sınır kapısına bir gezi düzenledik. Soran Bölgesinin tutuklular sorumlusu emekli öğretmen Reşid Sabri de bize mihmandarlık yaptı. Balekane Vadisi bizim aşağı Zap Vadisine oldukça benziyor. Revandız çıkışının14. kilometresinde Kaymakam Bersiri’nin yeni yapılan evine uğradık. Bir keman ustası olarak da tanınan Kaymakam Şirvan bizi kapıda karşıladı. Üzerinde peşmerge kıyafeti vardı. Hamilton’un anılarında adı geçen Bersirini’li İsmail Ağa’nın torunu olduğunu söyledi. Davranışlarıyla soylu bir Kürt asilzadesinin görüntüsünü yansıtıyordu.

9.jpg
Rewandız Kaymakamı Sirvan Bersirini

Irak Kürt direnişi yıllarında Mustafa Barzani önemli üstlerini bu vadide bulunan Gılale, Çoman, Hacı Ümran köylerinde kurmuştu. Onlara da uğrayarak hatıra fotoğrafları çektik. Irak Devlet Başkanı Abdurrahman Arif, sonra da Saddam Hüseyin tarafından Mustafa Barzani’ye düzenlenen suikast girişimleri de bu vadideki karargâhlarda gerçekleştirilmişti. Çoman ilçesinde Doktor’un arkadaşlarından Balakani Şivezor aşiret reisi Mustafa Ağa’nın evinde çay molası verdik. Sade ve mütevazi görünümlü Mustafa Ağa geçmişte aşiret olarak Mahmut Berzenci, Kadı Muhammed ve Barzani serhıldanlarına aile olarak katkı sunduklarını övgüyle anlattı. Güney hareketinin ünlü peşmerge komutanı Ali Asker’in 1961 yılında Derbenda Rayet’te imha ettiği polis karargâhının enkazı halen yol kenarında duruyordu. İran sınırındaki Hacı Ümran sınır kapısına yaklaşıldıkça dağlar küçülmeye başlıyor. Bizim Zap’tan Yüksekova çıkışına benzer otlarla örtülü bayırlardan oluşuyor sınır boyları. Hacı Ümran Nahiye statüsünde bir yerleşim birimi. Sosyal hizmetler alanında fazla geliştiği söylenemez. Stratejik konumu kalkınmasını önemli ölçüde engellemiş. Kandil dağlarının yanı başında olduğu için günümüzde de savaş bölgesi konumunda.

10.jpg
Hacı Ümran Sınır Kapısı

25 Eylül Pazar günü sabah saat 6 da kaldığım yazlık evin kapısında Hındirın Dağları’nda güneşin doğuşunu seyrettim. Bizim Sümbül Dağı’ndaki ihtişamı göremedim. Üç günlük Revandız gezisi bende derin izler bıraktı. Aynı gün Şeklava (şeqlava)—Selahattin üzerinden Erbil’e döndük. Mesif Selahattin- Erbil arasında 1555–1616 yılları arasında yaşayan ve sonradan bölge yönetiminde bulunan Kürt Soran Prensesi Hanzade’nin sarayı’nın yakınından geçtik. Aynı yörede yine çevreye hâkim bir tepede Hanzade adıyla modern bir otel inşa edilmiş. Otelin üç katında İngiliz ve diğer batılı görevliler kalıyormuş. Otel salonunun girişinde Prenses Hanzade’nin tablosu dikkat çekiyor. 8 Mart dünya emekçi kadınlar günü nedeniyle; Mirlik yapan Xanzade Hatun’un bu tablosunu Kürt kadınlarına hediye ederek, Kürt kadınının geçmişteki saygınlığı ile ilgili bir hatırlatmada bulunmak ve uğraşılarında başarı dilemek istedim. 26 eylül Pazartesi günü Duhok’a dönmek üzere Erbil (Hewler) den ayrıldık.

11.20120310120449.jpg
Kürt Soran Prensesi Hanzade’nin Tablosu ve Oteli

Önceki ve Sonraki Yazılar
YAZIYA YORUM KAT
UYARI: Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.
7 Yorum
İhsan Çölemerikli Arşivi