Fikret Yaşar

Fikret Yaşar

Kurdistan Tarihi - Kurd Hasanveyh Devleti (1)

Kurdistan Tarihi - Kurd Hasanveyh Devleti (1)

(Hasnaviler)

Kurd Buveyhi Devletinin sonlarına doğru bölgede güçlenen Hasanveyhiler (Barzêkani ve Iyar aşiretleri) Hemedan, Nihavend, Şehrézor, Ahvaz ve Dinaverde bağımsız bir devlet kurarak 950 – 1121 yılları arasında 171 yıl hüküm sürdüler.

Hasanveyhilerin bölgede güçlenip otorite kurması dönemin Kurd devleti Buveyhileri endişelendirmişti. Devletin sınırları içinde bir başka otoritenin ortaya çıkması siyasi kavgalarla mücadele eden Buveyhileri daha da zor duruma bırakıyordu. Bu durumu hazmedemeyen Buveyhi Devletinin hükümdarı Ruknuddevle otoriteyi sağlamak için orduyu Hasanveyhilerin üstüne gönderdi.

Hasanveyhi hanedanının başında bulunan Barzékani aşiret reisi Hısén-é Kuré Hesenveyh savaşın iki tarafın aleyhine olacağını, barışın ve karşılıklı çıkarlara dayanan bir ittifakın zor durumda olan devletin dış düşmanlara karşı güçlendireceğini ileri sürerek anlaşma teklif etti. Büyük bir savaşı kaldıracak güce sahip olmayan Buveyhiler yapılan barış ve ittifak teklifini kabul ederek savaşmaktan vazgeçti.

Barış antlaşması iki tarafı da rahatlatmıştı. Buveyhiler saray entrikalarıyla mücadeleye dönerken Hasanveyhiler kendi bölgelerinde egemenliklerini pekiştirmek ve bağımsızlıklarını ilan etmek için yoğun bir çalışma başlattılar. Kısa sürede güçlerine güç ve zenginlik katan Hasanveyhiler Buveyhilerin içinde bulunduğu zayıf durumdan yararlanarak bağımsızlıklarını ilan ettiler (950).

Barzékani aşiret reisi olan Hısén-é Kuré Hesenveyh bağımsızlık ilanından sonra Bésılun dağının güneyine düşen Sermac şehrine başkenti taşıyarak devleti yönetmeye başladı. Hemedan ve Şehrézor arasındaki CİBAL bölgesinde yürüttüğü çalışmalarla devletine büyük bir servet ve güç kazandırdı. Sahip olduğu zenginliğin haddi hesabı yoktu. Halkını düşünen Hısén Şah, elde ettiği zenginliği halkın yararına olan hizmetlere ve askeri harcamalara kullanarak devleti her yönüyle güçlendirdi. 980 yılına kadar iktidarını sürdüren Hısén Şah, otuz yıllık iktidarın sonunda hayata gözlerini yumarak tahtını oğlu Bedir’e bıraktı.

Yeni hükümdar babasından geri kalmayarak devletini daha da ileri götürdü ve ünü o kadar yayıldı ki, Bağdat halifesi kendisini Bağdat’a davet ederek Nasıruddevle unvanı ile ödüllendirdi. İslam halifesi tarafında onay gören Bedir Şah gücü ve zenginliğiyle bölgede saygı duyulan bir otorite olmuştu.

Bağdat halifesinden de onay alıp siyasi yönden güçlenen Bedir Şah, devletinin sınırlarını genişletmek için seferlere girişti. Bedir Şah döneminde devletin sınırları Ahvaz, Xorıstan, Beruçerd ve Esedabad bölgelerinin katılmasıyla genişledi.  İktidarının sonunda Kazcud kalesini kuşatarak uzun süre ablukaya aldı. Kuşatmanın uzaması ve yaklaşan kış mevsimi komuta kademesini endişelendirmiş ve kuşatmanın sona erdirilmesini yönünde kendisine baskı yapılmıştı. Komutanları dinlemeyen Bedir Şah kış gelmeden kaleyi almak için kuşatmayı daha da şiddetlendirdi. Kuşatma sürerken vur kaç eylemi yapan bir silahlı grup komuta çadırına arkadan saldırınca Bedir Şah öldürdü. Hükümdarın öldürülmesi üzerine ordu kuşatmayı yarıda keserek geri dönmek zorunda kaldı.

Bedir Şah öldürüldüğü zaman oğlu Hilal Bağdat zindanında kalıyordu.

Babası hayatayken sorun yaratan Hilal şah Bağdat veziri Fahrülmülk tarafından yakalanıp zindana atılmıştı.

Hesenveyh hanedanını yönetmek isteyen Bağdat yönetimi, Hilal’i zindandan çıkararak babasından  boşta kalan tahta geçmesi için destek verdi. Bu nedenle kendisi küçük bir askeri birliğin başına geçirilerek Cibal’ gönderildi.  

Tahtın boşluğundan faydalanmak isteyen Hemedan valisi Şemesuddevle de devletin başına geçmek için bölge valilerine baskı yaparak Hilal’in tanınmaması için girişimlerde bulunuyordu. Bu durum üzerine Hilal kendi otoritesini sağlamak için Şemsuddevleye karşı  Bağdattan aldığı destekle ordusunu güçlendirerek  harekete geçti. İkisi arasında şiddetli bir savaş başladı. Savaş sırasında babasının akıbetine uğrayarak öldürülen Hilal henüz tahta geçmeden hayata veda etti.

Hilal’in oğlu Tahir tahta geçerek babasının başlattığı savaşı bitirmek istedi. O da savaş meydanında ölünce devleti oluşturan ikinci büyük Kurd aşireti IYARLAR yönetimi devraldı ve 130 yıl boyunca devlet yönetimi  kendilerinde kaldı.

Iyar kuré Ebul Fetih devletin başına geçerken, Hesenveyhilerin son üyesi Tahir’in oğlu II.Bedir de Dinaver ve Kermanşah bölgelerinin yöneticiliğine atandı.

Iyaroğlu Ebul Fetih Hesenveyhi ailesinden olmadığı halde tarihçiler kendisini Hesenveyhilerin devamı olarak görmektedirler. Ebul Fetih 20 yıl devleti yönettikten sonra 1011 yılında öldü. Yerine oğlu Ebul Şevq Muhammed geçti. Ancak bu hükümdar ile kardeşi taht yüzünden anlaşamadılar. Ebul Şevk ölünce yerine kardeşi Ebul Macid geçti.

Ebul Macit diplomasiye önem veriyordu. Komşu ülkelerle iyi ilişkiler kurarak devleti sağlama almaya çalıştı. Selçuklu zindanında bulunan kardeşi ve diğer soydaşlarını kurtarmak için Selçuklu Sultanı Tuğrul Beyle dostluk ilişkileri kurarak esir mübadelesini gerçekleştirdi. Zindandan kurtardığı kardeşini Ebul Surxab Mahki bölgesine yönetici olarak atadı. Ancak Ebul Surxab bölgede huzursuzluk yaratarak halkına  ve göçmenlere zulmetmeye başlayınca kendi kabilesi tarafından öldürüldü.

Surxab öldürülmeden önce kardeşinin oğlu Şadi yé kuré Ebul Şevq’i hapsetmişti. Öldürülmesinden sonra yerine geçen oğlu Ebul Esker, Şadi’yi serbest bıraktı. Serbest kalan Şadi tahta geçmek için Tuğrul Beyden yardım istedi. Tuğrul Beyden yardım alan Şadi başta amcası Mülhelel olmak üzere diğer hanedan üyelerinin hepsini yakalayarak zindana attı. Bir süre hükümdarlık yapan Şadi, kaybedilen Cıkıdan kalesini de geri alarak devleti yeniden güçlendirdi ve büyük bir zenginliğe sahip oldu. Devleti eski gücüne kavuşturduktan sonra 1107 yılında öldü. Yerine amcası oğlu Surxab kuré Bedir kuré Muhelhel (II) geçti.

Muhelhel’den sonra devlet siyasi çalkantılar yüzünden zayıflamaya başladı. Ebul Mansur’un başa geçmesiyle beraber dış saldırılar daha da artmıştı. Dış saldırılara ve iç kavgalarla baş edemeyen iktidar Ebul Mansur’un ölümüyle beraber dağılınca devlet otoritesi de son buldu.

Ebul Mansur Hesenveyh Devletinin son hükümdarıydı. 1121 yılında ölümü ile beraber Hesenveyh Devleti tarih sahnesinden çekildi.

(Devam edecek...)

Kaynak:
*E.Xemgin-K.Tarihi
*Khusrew-K.Devletleri

Önceki ve Sonraki Yazılar
YAZIYA YORUM KAT
UYARI: Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren, imla kuralları ile yazılmamış ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.
5 Yorum
Fikret Yaşar Arşivi