İran'da bundan sonra ne olacak?

2015 yılında, ABD Başkanı Barack Obama’nın liderliğinde imzalanmıştı… Tahran ile Batı dünyası arasında tarihi bir uzlaşma niteliğindeydi; İran’da da büyük sevinçle karşılandı. Zira, Tahran’ın nükleer programını denetime açması ve sınırlandırması karşılığında, İran ekonomisi üzerindeki ağır yaptırımlar kalkacaktı. Şimdi, yaklaşık 3 yıl sonra, bir başka ABD Başkanı bu tarihi anlaşmayı bir kalemde sildi, uluslararası siyaset karıştı.

Peki Donald Trump’ın İran’la nükleer anlaşmadan tek taraflı olarak çekilmesi ne anlama geliyor? ABD İran’a yeni yaptırımlar uygulayacak mı? Diğer ülkeler bundan nasıl etkilenecek? İran nasıl etkilenecek?

ABD’NİN YENİ YAPTIRIMLARI NE ZAMAN BAŞLAYACAK?

Trump’ın anlaşmadan çekilme kararının ardından, ABD Tahran’a yeni ekonomik yaptırımlar uygulayacak. “Amerika nükleer şantajın rehinesi olmayacak” diyen Trump, ‘en üst seviyede yaptırımlar uygulayacaklarını’ söyledi. Trump’ın yaptırımların hemen devreye gireceğini ima etmesine rağmen, ABD Hazine Bakanlığı İran’la iş yapan şirketlere süre tanınacağını açıkladı. Buna göre yeni yaptırımlar üç ile altı ay arasında başlatılacak; mevcut kontratların sonlandırılması için tanınan bu sürede yeni kontratlar yapılmasına izin verilmeyecek. Yaptırımlar, İran’ın enerji, otomotiv ve finans sektörlerini hedef alacak.

ANLAŞMANIN DİĞER TARAFLARI NE DİYOR?

Anlaşmaya taraf olan Avrupa ülkeleri Fransa, Almanya ve İngiltere ise Trump’a tepkili. Üç ülke dün ortak bir açıklama yaparak anlaşmaya bağlı olduklarını vurguladı. Açıklamada, ABD’nin bundan sonraki adımlarında anlaşmanın sürmesini engelleyecek hamlelerden kaçınması, nükleer anlaşmanın kazanımlarının korunmasını sağlaması istendi. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un önümüdeki günlerde İran Cumhurbaşkanı Ruhani ile görüşmesi de bekleniyor.

Bir diğer imzacı ülke olan Rusya da anlaşmaya bağlı kalacaklarını açıkladı. Rusya Dışişleri Bakanlığı, ‘ABD’nin nükleer anlaşmadan çıkarak uluslararası hukuk kurallarını kaba bir şekilde bir kez daha çiğneyip birçok ülkenin görüşünün aksine hareket ettiği’ görüşünü paylaşmıştı.

İRAN NE TEPKİ VERECEK, BUNDAN SONRA NE OLACAK?

İran yönetimi ABD’ye öfkeli olmakla birlikte, anlaşmadan çekilmeyeceklerini duyurdu. Anlaşmaya taraf olan Avrupa ülkelerinin de tavrı bu yöndeyken, İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani “Eğer anlaşmanın hedeflerine diğer taraf ülkelerle işbirliği içinde ulaşabilirsek, anlaşma yerinde kalacaktır” dedi. Ruhani, Avrupalı ortaklarla müzakere sonucunda talepleri yerine getirilirse anlaşmadan çekilmeyeceklerini duyurdu. İran Cumhurbaşkanı, İran Atom Enerjisi Kurumu’na ‘endüstriyel seviyede uranyum zenginleştirmeye hazır olma’ talimatı verdiğini de söyleyerek Avrupa üzerindeki baskıyı artırmış oldu.

Bir yorum da, Trump’ın kararının İran’da baştan beri ABD’ye güvenilmeyeceğini söyleyerek anlaşmaya karşı çıkan sertlik yanlılarının elini güçlendirdiği yönünde. Anlaşmanın önde gelen destekçilerinden biri olan Ruhani’nin şimdi ülke içinde ağır baskı altında kalacağı yorumu yapılıyor.

PETROL YAPTIRIMLARININ ETKİSİ NE OLACAK?

Günde 3.8 milyar varil petrol üretip bunun 2 milyon varilini ihraç eden İran’la nükleer anlaşmanın belki de önemli yanı ekonomikti; yaptırımların kalkmasıyla İran petrolünün ihracatındaki açılımlardı.

İran’dan en çok petrol alan ülkeler sırasıyla şöyle: Çin, Hindistan, Japonya, Güney Kore ve Türkiye.

Uzmanlar, gelinen noktada bu ülkelerin Amerikan yaptırımlarına boyun eğmesinin zor olduğunu söylüyor. Söz gelimi, geçmişte başka yerlerden petrol almak için ABD’yle işbirliği yapan Çin’in, bu kareye dönmesi beklenmiyor.

Diğer yandan, petrole yönelik yeni yaptırımların ardından arz oluşabilecek açığı kapatacak bir ülke, İran’ın ‘baş düşmanı’ ve ABD’nin dostu Suudi Arabistan. Nitekim, Suudi Arabistan Enerji Bakanlığı’ndan bir yetkili bugün ‘petrol arzında oluşabilecek açıkları kapatmak için işbirliği yapabileceklerini’ açıkladı. Ancak uzmanlar, Suudi Arabistan’da petrol fiyatlarının son üç yılın en yüksek seviyesini gördüğünü ve Riyad’ın bu fiyatların düşmesini istemeyebileceğini söylüyor.