Kürt yayıncılığının en büyük sorunu Kürtçe okur azlığı

Diyarbakır’da bu yıl Tüm Fuarcılık Yapım A.Ş. (TÜYAP) tarafından 7’ncisi düzenlenen Kitap Fuarı, kitapseverleri ağırlamaya devam ediyor. Bu yıl katılımcı yayınevi sayısının 160’a çıktığı fuar, 6 Ekim’de sonlanacak. İlk kez 20’nin üzerinde Kürt yayınevinin katılım sağladığı fuarda Kürt yazarlar okuyucularıyla buluşma fırsatı yakalıyor. Burada gerçekleşen etkinliklerde Kürt edebiyatının geçmişi, bugünü ve geleceği tartışılıyor. 1990 yılından bu yana süregelen Kürtçe yayıncılık ise her geçen gün gelişim sağlayarak yoluna devam ediyor. Kürtçe yazımından memnun olan yayınevleri, buna karşı Kürtçe okur bulmakta yeterli seviyenin yakalanmadığı görüşünde. Fuara ve Kürtçe kitaplara gösterilen ilgiden memnun olan yayınevleri temsilcileri, bunu Kürtçe için yeterli görmediklerini belirtti. 

Kürtçe kitap yayınlayan Aryen, Sîtav, Wardoz, Lîs, Morî, Nûbihar, Pirtûka Kurdî ve  Awesta yayınevlerinin genel yayın yönetmenleri Kürtçe yayıncılıkta gelinen süreci Mezopotamya Ajansı’na (MA) değerlendirdi. 

‘KÜRTÇE ÜRETİME DEVAM EDECEĞİZ’ 

Kürtçe yayıncılığın en renkli isimlerinden olan Lis Yayınları, 2004 yılında Diyarbakır’da kuruldu. Lis Yayınlarının Editörü Xelil Samed, yayınevlerinin dünya dilleri ile Kürtçe arasındaki diyaloğu geliştirmek, dünya yazarları ile Kürt yazarlar arasında ilişki kurup gelişimini sağlamak amacıyla bugüne dek, Dünya Edebiyatı Dizisi içerisinde Shakespeare, Franz Kafka, Selma Lagerlöf, Emily Dickinson, William Faulkner, Gabriel Garcia Marquez, Yaşar Kemal, Leyla Erbil, Orhan Pamuk, Murathan Mungan gibi şair ve yazarların eserlerini Kürtçeye kazandırdığını söyledi. Samed, Kürtçenin farklı coğrafyalarda ve alfabelerde yazılmış temel eserlerini yeni edisyonlar ve Latin harfleri ile yayınladıklarını, serinin ilk 19 kitabını “Ahmedê Xanî Kitaplığı” adı altında geniş kitlelere ulaştırdıklarını söyledi. Yayınevi, Mor Mühürler dizisi ile dünya edebiyatından önemli kadın yazarlarının, bir kısmı iki dilli olmak üzere kitaplarını okurla buluştururken Samed, Kürtçe edebiyatın görünürlüğünü sağlamak ve dilin gelişimine katkıda bulunmak amacıyla edebi eserlerin yanı sıra akademik konularda da üretimde bulunmaya devam ettiklerini söyledi. Kürtçe okur azlığından şikayet edenler arasında yer alan Samed, “Dilimiz varlığımızdır. En büyük sorun dilimizi sevmediğimizden kaynaklanıyor. Dilimizi sevmeye başladığımızda, birçok sorunun ortadan kalkacağına inanıyorum” dedi. 

 ‘KÜRTÇE OKUMA KISITLI’

Yayıncılığa, 1991 yılında başlayan Nûbihar Yayınları, 29 yılda üçte ikisi Kürtçe olmak üzere 360’tan fazla eser çıkardı. 90’lı yıllarda Kürtçe okumayı bilmeyen insanların bile heyecanla kitabı sahiplendiğini, şimdi ise okuyucuların kitap alırken daha seçici davrandığını belirten Nûbihar Yayınları Genel Yayın Yönetmeni Süleyman Çevik, Kürtçe eserleri sahiplenen kişilerin, büyük oranda siyasi bilince sahip olduğunu ifade etti. Kürt yayıncılığın gelişim içinde olduğu, ancak buna karşın Kürt okuyucusu tarafından yeteri kadar ilginin olmamasından şikayetçi olan Çevik, bu durumu Kürtçenin resmi bir statüsünün olmamasına bağlayarak Kürtler adına siyasi ve kültürel çalışmalar yapan kurumların da soruna yeterince önem vermediğini belirtti. 

 ‘CEZAEVİNDEN ÇIKIP GİREMEYEN KİTAPLAR’

Cezaevindeki siyasi tutukların yazdığı kitapları basan Aryen Yayınları, Diyarbakır Fuarına gösterilen ilgiden memnun. Katılımın geçen seneye oranla arttığını gözlemlediklerini belirten yayınevinin editörü Roj Agir, Kürtçe okurları görmenin kendilerini sevindirdiğini söyledi. Fuarda yazar ve okurların buluştuğunu, ancak bunun kendi yazarları için mümkün olmadığını, cezaevindeki hak ihlallerini anımsatarak, bazen bastıkları kitabı cezaevindeki yazarına ulaştırmada ciddi zorluklar yaşadıklarına dikkat çekti. Agir, basımı yapıldıktan sonra kitabını halen görmeyen birden fazla yazarlarının olduğunu söyledi. 

BEYİNLERDEKİ TÜRKÇE KARAKOLLAR YIKILMALI

2013 yılında kurduğu Sîtav Yayınlarının editörlüğünü yapan Qahir Bateyî ise 25 yıldır Kürtçe araştırmalar yaparak 4 Kürtçe eserin altında imza attı. Ağırlıklı olarak bilimsel araştırmalar üzerinde duran yayınevinin basımını yaptığı 154 kitaptan 130’ü Kürtçe. Kürtlerin anadillerine yabancı kaldıkları bir evreden geçtiklerini söyleyen Bateyî, durumu Kürt halkı için trajedi olarak nitelendirdi. Bateyî, “Bugün her Kürdün beyninde Türkçe karakollar inşa edilmiş. Bu karakollar yıkılmadan Kürtler için değişen bir şey olmayacak” dedi. Bu konuda Kürt siyasetçileri de eleştiren Bateyî, Kürt siyasetinin Kürtçeye yeteri kadar önem vermediği görüşünde. Bateyî, Kürt yayıncılığın gelişebilmesi için sağlam ve sürekli kaynaklardan beslenmesi gerektiğini, bunun da Kürtçenin eğitim, sanat, kültür ve ticaret dili olmasını zorunlu kıldığını kaydetti. Oluşan bu zorlu süreci atlatabilmek için en büyük sorumluluğun, Kürt okuyucuların sırtında olduğunun altını çizen Bateyî, sürecin böyle devam etmesi halinde yayınlanan Kürtçe eserlerin sadece tozlu raflarda kalacağı uyarısı yaptı. 

 ‘FOLKLOR OLMAZSA KÜRT EDEBİYATI EKSİK KALIR’

KHK ile kapatılan KURDÎDER'in hocalarından olan ve 2005 yılından bu yana Kürtçe eğitim dersleri veren Bahoz Baran da “Derb, Ferhenga Bişaftine, Motik, Seta Folklorê” kitaplarını kaleme aldı. Baran, 2017’de Wardoz Yayınlarını kurdu. Yayınevinin kurucusu olan Bahoz Baran, aynı zamanda editörlüğünü de yapıyor. Yayınevi, aralarında Kürt tarihçi, yazar ve Kürdolog Celile Celil’in kitapları olmak üzere 27 adet Kürtçe kitap bastı. Ağırlıklı olarak çalışmaları folklor üzerinde olan yayınevinin editörü Baran, Wardoz Yayınlarını açma nedenini şöyle anlattı: “Saha çalışmaları ve araştırmalarımızın ardından derlediğimiz bilgileri bir araya getirip basımını yapıyoruz. Kürtçe üzerinde yapılan çalışmalar gramer kısırlığında kaldığını gördük. Kürt kitaplarının müzikten tutunda modern edebiyata kadar, folklordan yeterince beslenmediğinden kaynaklı zayıf kaldı. Kürtlerin sözü ve anlatacağı bir şey varsa bu da folklordadır. Bundan dolayı yönümüzü folklora çevirdik ve birçok şey öğrendik. Folklorumuzu ortaya çıkaramazsak Kürt edebiyatının bir tarafı eksik kalacak. Bu nedenle ağırlıkta Kürtlerin folkloru üzerine ürünler ortaya koymaya çabalıyoruz. Tabi bizler folklara yönelirken dünyada ve başka yerlerde nasıl yapılıyor diye de araştırmalar da yaptık. Çünkü öyle ürünler olmalı ki Kürtçeden ve Kürtlerden tat alabilmeliyiz ve bir miras olarak geleceğe bırakabilmeliyiz” dedi. 

‘ANNE BABALAR DUYARLI DEĞİL’

Türkiye’de çocuklara ve gençlere yönelik Kürtçe kitaplar basan tek yayınevi olan Morî Yayınevini kurucularından Mem Bawer, bastıkları kitapları yazmaktan mizanpajını yapmaya, matbaadan taşımaktan siparişleri kolileyip postalamaya kadar bütün işlerini Rıdvan Polat ile yaptıklarını söyledi.  Anne ve babalara, çocuklarına Kürtçe öğretmede yardımcı olduklarını belirten Bawer, ancak ebeveynlerin bu konuda duyarlı olmadığına dikkat çekti. En büyük sorunlarının kitaplar için çizer bulmak olduğunu söyleyen Bawer, bir diğer sorunlarının ise çocuklara ve gençlere yönelik yazan yazar sayısının yetersizliği olduğunu belirtti. Polat, dünya çocuk edebiyatından önemli eserleri Kürtçeye çevirdiklerini belirtti. Bawer, “Çocukları iyi tanıyan, çocuk edebiyatını bilen öğretmen, pedagog arkadaşlarımız yazmaya heves ediyorlar ve biz de onları cesaretlendiriyoruz. Yazdıkları üzerine tartışıyoruz ve iyi bir eser ortaya çıkarmaya çalışıyoruz. Zamanla çocuk edebiyatında önemli Kürtçe eserlerin çıkacağına inanıyoruz. Bu nedenle yayınevini bütün zorluklara rağmen ayakta tutmaya çalışıyoruz” diye konuştu. Anadilde eğitim Kürtçenin olmazsa olmazları arasında yer aldığının altını çizen Bawer, “Kürtçe okuyup yazabilen Kürtlerin tamamı, özel çabaları ya da inatları sayesinde başardılar. Ancak bu gayretin halen devam ettiğini göremiyoruz. Bir dil, eğer eğitim dili değilse birçok sorunu beraberinde taşır ve sorunların aşılması şimdiki imkanlarla kurumlarla yapılması gerekir” şeklinde konuştu.

 ‘KURSLAR KİTABA TALEP YARATIYOR’

Gelinen aşamada Kürt okuyucusunun kitap almak isterken korku yaşadığını ve sürekli olarak kendilerine bu yönde sorular sorulduğunu belirten Pirtûka Kurdî Editörlerinden Bawer Berşev, Kürtçe yayıncılığın sakıncalı bir duruma geldiğini, kamusal alanda Kürtçe eserler okumak ya da yanında bulundurmanın korku sebebi olduğunu söyledi. Berşev, Kürtçe eğitim veren kurslarda yeniden ders verilmesi ile birlikte Kürtçe kitaplara olan talebi artırdığını sözlerine ekledi. Berşev, kendileri için zorlu geçen üç yıl aradan sonra Diyarbakır Kitap Fuarında Kürtçe kitaplara gösterilen ilgiden memnun.  

20 KİTABIN 14’Ü SON BİR BUÇUK YILDA YASAKLANDI

1995 yılından bu yana İstanbul’da Kürtçe ve Kürtlerle ilgili kitap yayımlayan Avesta Yayınları ise 25 yılda toplamda 700’ü aşkın kitap çıkardı. Avesta Yayınları sorumlusu Songül Keskin, çözüm süreciyle tarihin en verimli dönemlerini geçiren Kürt kültür dünyasının şiddetin yeniden tırmanmasıyla yasaklı dönemlerdeki durgunluğuna geri döndüğüne dikkat çekti. Keskin, oluşan bu siyasi atmosfere, ekonomik krizin eklenmesiyle sektörün derin bir çıkmazla karşı karşıya kaldığını belirtti. Kürt yayıncılığının gelişimini Kürtlerin geçmişiyle karşılaştırıldığında bir devrim niteliğinde olduğu ancak dünya ile kıyaslandığında ise çok gerilerde kaldığını kaydetti. Bandrol dahil tüm resmi prosedürleri yerine getirmelerine rağmen, bazı kitaplarının toplatıldığını aktaran Keskin, “Mahkeme, içeriğine ve yayın tarihine bakılmadan sırf Kürtleri çağrıştırıyor diye yasaklama kararı alabiliyor. Yasaklama kararları, hem kitap satışlarımızı, hem de dağıtımımızı çok olumsuz etkiliyor” dedi. Keskin, yayın hayatına başlamalarından bugüne 20 kitapları hakkında toplatma kararı çıkarıldığını ve bunun 14’ünün son bir buçuk yılda yasaklandığını söyledi. 

MA / Lezgin Akdeniz